علت کوتاهی تاندون آشیل در کودکان؛ مادرزادی یا رفتاری؟

آیا تا به حال دیده‌اید کودکی روی پنجه پا راه برود؟ آیا می‌دانستید این می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل پنهان به نام کوتاهی تاندون آشیل باشد؟ بیایید با هم سفری به دنیای این عارضه داشته باشیم و ببینیم علت کوتاهی تاندون آشیل در کودکان چیست و چه عواملی باعث می‌شوند قوی‌ترین تاندون بدن کوتاه بماند.

کوتاهی تاندون آشیل چیست

کوتاهی تاندون آشیل چیست؟

تاندون آشیل، طناب محکم و بلندی است که عضله پشت ساق پا را به استخوان پاشنه وصل می‌کند. این تاندون نقش بسیار مهمی در راه رفتن، دویدن و پریدن دارد. حالا تصور کنید این طناب کمی کوتاه‌تر از حد معمول باشد. این وضعیت “کوتاهی تاندون آشیل” نام دارد. در این حالت، طول تاندون با عضله ساق و استخوان پاشنه تناسب ندارد. این کوتاهی باعث می‌شود حرکت مچ پا محدود شود و کودک نتواند به راحتی کف پایش را کامل روی زمین بگذارد. در نتیجه، هنگام راه رفتن، فشار زیادی به تاندون وارد می‌شود که می‌تواند باعث درد و اختلال در الگوی راه رفتن شود.

علت کوتاهی تاندون آشیل در کودکان

کوتاهی تاندون آشیل در کودکان می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، از مشکلات مادرزادی گرفته تا عادت‌های رفتاری و بیماری‌های زمینه‌ای. درک این علت‌ها اولین قدم برای کمک به کودک است.

عوامل مادرزادی و ژنتیکی

• وراثت: گاهی اوقات، کوتاهی تاندون آشیل ارثی است و ممکن است در خانواده سابقه داشته باشد. حتی اگر هیچ‌کدام از والدین یا نزدیکان این مشکل را نداشته باشند، باز هم ممکن است کودک با این عارضه به دنیا بیاید، زیرا برخی ژن‌های مربوطه ممکن است پنهان باشند. این نوع کوتاهی مادرزادی ممکن است با رشد کودک شدیدتر شود.
• مشکلات حین رشد جنینی: در برخی موارد، علت دقیق کوتاهی مادرزادی مشخص نیست و ممکن است به عوامل ناشناخته‌ای در طول رشد جنین مربوط باشد.
• پا چنبری (Clubfoot): این یک ناهنجاری مادرزادی است که در آن مچ پای نوزاد به داخل چرخیده و کف پاها روبروی هم قرار می‌گیرند. کوتاهی تاندون آشیل یکی از اجزای اصلی این مشکل است.

شرایط پزشکی و بیماری‌های زمینه‌ای

برخی بیماری‌ها و شرایط پزشکی می‌توانند باعث کوتاهی تاندون آشیل شوند یا آن را تشدید کنند:

• فلج مغزی: این یک اختلال عصبی است که روی حرکت و هماهنگی عضلات تأثیر می‌گذارد. فلج مغزی می‌تواند باعث سفت شدن یا انقباض عضلات ساق پا شود (که به آن اسپاستیسیته یا اسپاستیک اکینوس می‌گویند) و این سفتی منجر به کشیده شدن و کوتاهی تاندون آشیل می‌شود. بسیاری از کودکان مبتلا به فلج مغزی روی پنجه پا راه می‌روند که خود این موضوع نیز به کوتاهی تاندون کمک می‌کند. تحقیقات نشان داده که طول تاندون آشیل در کودکان مبتلا به CP کوتاه‌تر از همسالانشان است.
• دیستروفی عضلانی: این گروهی از بیماری‌های ژنتیکی هستند که باعث ضعف پیشرونده عضلات می‌شوند. این ضعف می‌تواند الگوی راه رفتن را تغییر داده و به مرور زمان منجر به کوتاهی تاندون آشیل شود.
• اوتیسم: راه رفتن روی پنجه پا در کودکان مبتلا به اوتیسم نسبتاً شایع است (حدود ۲۰٪). اگرچه دلیل اصلی آن ممکن است مشکلات حسی یا رشدی باشد ، اما این الگوی راه رفتن می‌تواند به مرور زمان باعث کوتاه شدن ثانویه تاندون آشیل شود.
• اسپینا بیفیدا: یک نقص مادرزادی که در آن ستون فقرات و نخاع به درستی تشکیل نمی‌شوند. این مشکل می‌تواند با آسیب به اعصاب و اختلال در عملکرد عضلات، منجر به کوتاهی تاندون آشیل و مشکلاتی مانند پاچنبری شود.
• فلج اطفال: این بیماری ویروسی می‌تواند باعث ضعف یا انقباض عضلانی و ناهنجاری‌های اسکلتی شود که ممکن است به کوتاهی تاندون آشیل منجر گردد. ضعف عضلات جلوی ساق پا نیز در این امر نقش دارد.

عوامل اکتسابی و رفتاری

راه رفتن روی پنجه پا

این یکی از شایع‌ترین دلایل کوتاهی اکتسابی تاندون آشیل است. بسیاری از کودکان بدون دلیل مشخصی (ایدیوپاتیک) عادت می‌کنند روی پنجه راه بروند. ادامه این عادت در طول زمان باعث می‌شود تاندون آشیل فرصت کشیده شدن پیدا نکند و به تدریج کوتاه شود.

ضعف عضلانی یا عدم تعادل عضلانی

اگر عضلات ساق پا (که تاندون آشیل به آن‌ها متصل است) ضعیف باشند یا تعادل قدرت بین عضلات مختلف پا به هم بخورد، می‌تواند منجر به کوتاهی تاندون شود. رشد بیش از حد یا نامتناسب عضلات ساق نیز می‌تواند کشش زیادی روی تاندون وارد کرده و آن را کوتاه کند.

کف پای صاف

صافی کف پا و کوتاهی تاندون آشیل می‌توانند روی هم تأثیر بگذارند. کف پای صاف می‌تواند ساختار پا را تغییر داده و فشار بیشتری روی تاندون آشیل وارد کند که منجر به التهاب و به مرور کوتاهی آن شود. از طرفی، کوتاهی تاندون آشیل هم می‌تواند یکی از دلایل صافی کف پا در برخی کودکان باشد. در چنین مواردی، فیزیوتراپی صافی کف پا نقش مهمی در اصلاح ساختار پا، کاهش فشار روی تاندون‌ها و پیشگیری از مشکلات بعدی ایفا می‌کند.

نشستن طولانی مدت در وضعیت نامناسب

اگر کودک مدت زیادی طوری بنشیند که فقط انگشتان پایش روی زمین باشد (مثلاً نشستن دوزانو)، ممکن است به تاندون آشیل فشار آمده و به مرور کوتاه شود.

ورزش‌های خاص یا فعالیت بدنی نامناسب

• استفاده بیش از حد: ورزش‌هایی که نیاز به دویدن و پریدن زیاد دارند (مانند بسکتبال، والیبال، ژیمناستیک، تنیس و حتی رقص باله) می‌توانند فشار زیادی به تاندون آشیل وارد کنند. اگر این فشار تکراری باشد و با کشش مناسب همراه نباشد، می‌تواند باعث التهاب (تاندونیت) و در نهایت کوتاهی تاندون شود.
• کشش ناکافی: انجام ندادن حرکات کششی مناسب قبل و بعد از ورزش، باعث می‌شود تاندون انعطاف‌پذیری خود را از دست داده و به مرور سفت و کوتاه شود.
• کمبود فعالیت: از طرف دیگر، کم‌تحرکی و ضعف عضلات ناشی از آن نیز می‌تواند منجر به عدم تعادل و کوتاهی تاندون شود.

آسیب یا ضربه

پارگی یا کشیدگی شدید تاندون آشیل می‌تواند منجر به تشکیل بافت جوشگاه (اسکار) شود که خاصیت ارتجاعی کمتری دارد و ممکن است تاندون را کوتاه کند. همچنین بی‌حرکت کردن پا (مثلاً با گچ گرفتن) پس از آسیب، اگر به درستی مدیریت نشود، می‌تواند به کوتاهی کمک کند. اسکار ناشی از سوختگی نیز می‌تواند باعث کوتاهی شود.

جهش‌های رشدی

در دوران نوجوانی و بلوغ، استخوان‌ها ممکن است سریع‌تر از عضلات و تاندون‌ها رشد کنند. این رشد ناگهانی می‌تواند باعث کشیدگی و سفتی موقت تاندون آشیل شود، زیرا تاندون زمان کافی برای تطبیق با طول جدید استخوان را ندارد. این وضعیت معمولاً با پایان جهش رشد برطرف می‌شود. این سفتی موقت می‌تواند عامل خطر بیماری “سِوِر” (التهاب صفحه رشد پاشنه) در نوجوانان فعال باشد.

کفش نامناسب

پوشیدن مداوم کفش‌هایی که پاشنه بلند دارند (حتی پاشنه‌های کوچک در کفش کودکان می‌تواند اثر مشابه پاشنه بلند در بزرگسالان داشته باشد) یا کفش‌هایی که خیلی سفت هستند و اجازه حرکت طبیعی به پا نمی‌دهند، می‌تواند عضلات ساق را در وضعیت کوتاه شده قرار دهد و به مرور باعث کاهش انعطاف و کوتاهی تاندون آشیل شود. کفش‌های خیلی بزرگ نیز می‌توانند الگوی راه رفتن را تغییر دهند.

به همین دلیل، تاثیر کفش نامناسب بر درد کمر و زانو بسیار مهم است و انتخاب کفش مناسب می‌تواند از بروز مشکلات عضلانی و اسکلتی جلوگیری کند.

جدول علل کوتاهی تاندون آشیل در کودکان

عوارض و نشانه‌های کوتاهی تاندون آشیل در کودکان

عوارض و نشانه‌های کوتاهی تاندون آشیل در کودکان؛ چه زمانی نگران شویم؟

کوتاهی تاندون آشیل می‌تواند باعث مشکلات مختلفی شود:

• راه رفتن روی پنجه پا: این شایع‌ترین علامت است. کودک نمی‌تواند پاشنه پایش را به راحتی روی زمین بگذارد.
• محدودیت حرکت مچ پا: خم کردن مچ پا به سمت بالا (دورسی فلکشن) سخت می‌شود.
• درد: درد در ناحیه پاشنه یا پشت ساق پا، به‌خصوص بعد از فعالیت، شایع است. این درد ممکن است در زانو، لگن یا کمر نیز احساس شود. درد ممکن است صبح‌ها یا با سفت شدن پا بیشتر باشد.
• الگوی راه رفتن نامناسب: لنگیدن یا تغییر در نحوه قدم برداشتن.
• خستگی زودرس عضلات ساق پا.
• سفتی عضلات ساق پا.
• در موارد شدید و درمان نشده، ممکن است منجر به درد مزمن، التهاب مکرر (تاندونیت)، پارگی‌های کوچک در تاندون، بدشکلی پا و مشکلات ثانویه در زانو، لگن و کمر شود.

اگر متوجه شدید کودکتان به طور مداوم روی پنجه راه می‌رود، از درد پا شکایت دارد، یا در حرکت مچ پایش محدودیت دارد، بهتر است برای بررسی دقیق به پزشک مراجعه کنید.

تشخیص و درمان کوتاهی تاندون آشیل در کودکان

پزشک معمولاً با گرفتن شرح حال، معاینه فیزیکی دقیق (شامل بررسی دامنه حرکتی مچ پا و مشاهده الگوی راه رفتن) کوتاهی تاندون آشیل را تشخیص می‌دهد. گاهی ممکن است از آزمایش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی یا MRI برای بررسی دقیق‌تر تاندون و رد کردن سایر مشکلات استفاده شود.

درمان به علت، شدت کوتاهی و سن کودک بستگی دارد. گزینه‌های درمانی زیادی وجود دارد:

درمان‌های غیرجراحی

• فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی: تمرینات کششی منظم برای افزایش طول و انعطاف‌پذیری تاندون و عضلات ساق پا بسیار مهم است. تمرینات قدرتی و تعادلی نیز کمک‌کننده هستند.
• استفاده از ارتزها (وسایل کمکی): شامل کفی طبی، کفش طبی، بریس یا اسپیلنت (آتل) شبانه می‌شود. این وسایل به کاهش فشار روی تاندون، حفظ پا در وضعیت مناسب برای کشش تدریجی و بهبود راه رفتن کمک می‌کنند.
• گچ‌گیری سریالی: شامل گچ گرفتن پا در فواصل زمانی منظم برای کشش تدریجی تاندون است.
• تزریق بوتاکس: می‌تواند به طور موقت عضلات سفت ساق پا را شل کند و کشش تاندون را تسهیل نماید، به‌خصوص در کودکان مبتلا به فلج مغزی. این درمان معمولاً موقتی است.
• شاک ویو تراپی: شاک ویو تراپی به معنای استفاده از امواج صوتی برای کاهش گرفتگی عضلات و تسریع بهبودی است.
• مدیریت درد و التهاب اولیه: استراحت، کمپرس یخ یا گرم و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی.

جراحی کوتاهی تاندون آشیل در کودکان

درمان جراحی

اگر کوتاهی شدید باشد، درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند، یا مشکلات عملکردی قابل توجهی ایجاد کند، جراحی برای افزایش طول تاندون ممکن است لازم باشد. جراحی معمولاً برای کودکان بالای ۵ سال در نظر گرفته می‌شود.

کوتاهی تاندون آشیل در کودکان، اگرچه می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، در بسیاری از موارد قابل مدیریت و بهبود است. کلید موفقیت در درک علت زمینه‌ای و انتخاب روش درمانی صحیح، همراه با پیگیری منظم و همکاری بین والدین، کودک و تیم درمانی است. با اقدامات به‌موقع، اکثر کودکان می‌توانند به فعالیت‌های عادی و ورزشی خود بازگردند و کیفیت زندگی خوبی داشته باشند.