مکانوتراپی یا حرکت درمانی

مکانوتراپی یا حرکت درمانی یک روش درمانی در فیزیوتراپی است که به ایجاد تحرک در قسمت های مختلف بدن بیمار با استفاده از تجهیزات مکانیکی و یا تمرینات ورزشی کمک می کند. در این روش فیزیوتراپیست با استفاده از دست و یا تجهیزات مکانوتراپی همچون وزنه، دوچرخه ثابت، تردمیل، کش، تخته تعادل و … به بهبود وضعیت حرکتی بیمار کمک می کند. . همچنین این روش در افرادی که دچار مشکلات حرکتی شده اند و تحرک کمی دارند همچون بیماران بستری بسیار مفید است.

مراحل مکانوتراپی

مکانیزم مکانوتراپی در سه مرحله طراحی شده است:

1. مکانوکوپلینگ (Mechanocoupling): در این مرحله از لودسل‌های فیزیکی برای بهبود وضعیت استفاده می‌شود. بار فیزیکی به سیگنال‌های شیمیایی منتقل می‌شود و تغییرات سلولی را تحریک می‌کند.
2. ارتباط سلول-سلول: هنگامی که یک سلول تحریک می‌شود سایر سلول‌های آن ناحیه تحت یک واکنش سلولی قرار می‌گیرند.
3. واکنش اثرگذار: هنگامی که یک سلول به صورت مکانیکی با فشرده سازی، انحراف و غیره تحریک می‌شود چندین فرایند به صورت ذاتی رخ می‌دهند تا امکان ایجاد تغییر را فراهم کنند.

انواع تجهیزات مورد استفاده در مکانوتراپی؟

1. تجهیزات ساده مکانوتراپی

تجهیزات ساده مکانوتراپی به شرح ذیل است :

• وزنه ها
• دمبل
• استپ یا پله
• اکسپندر یا بسط دهنده
• جلیقه های وزنی
• کش های تراباند
• بالانس برد یا صفحه تعادل
• توپ تعادل
• جیم بال
•  ترامپولین
• فوم رولرها
• واکینگ شولدر
• ابزار خمیر درمانی
• تمرین دهنده های انگشتان مانند دیجی فلکس یا هند گریپ
• ویبراتور یا همان ماساژورهای کوچک
• نردبان چوبی دیواری
• توپ ماساژ
• فوت استرج یا کشش پا
• واکر

2. تجهیزات پیشرفته مکانوتراپی

تجهیزات پیشرفته تر مکانوتراپی شامل موارد ذیل است :

• سی پی ام
• چرخ شانه
• صندلی کوادریسپس
• فریم فلزی
• تاب تعادلی
• پارالل
• تردمیل
• دوچرخه ثابت
• الپتیکال
• تراکشن کمر
• تراکشن گردن
• پدال
• صندلی سی پی
• دستگاه کشش اندام فوقانی
• دستگاه ویبراسیون کل بدن
• دستگاه تعلیق بدن (معلق نگه داشتن بدن)

روش‌های مورد استفاده در مکانوتراپی

• موبیلیزاسیون مفصل
• کشش عضله یا تاندون
• تمرینات مقاومتی
• ویبره درمانی
• ماساژ درمانی مکانیکی
• تجهیزات ورزشی

1. موبیلیزاسیون مفاصل

موبیلیزاسیون مفصل یک تکنیک درمانی خاص است که باعث بهبود دامنه حرکتی مفصل و کاهش درد می‌شود. فیزیوتراپیست با دست فشارهای هدفمندی را در جهات خاصی روی مفصل اعمال می‌کند تا به بهبودی تحریک مفصل کمک کند. این کار می‌تواند با شدت‌های مختلفی انجام شود و با بازخورد بیمار ادامه می‌یابد. موبیلیزاسیون معمولاً بدون درد است. این روش معمولاً برای بیمارانی که دارای انعطاف پذیری بیش از حد مفصل هستند انجام نمی‌شود.

2. کشش ماهیچه یا تاندون

حرکات کششی می‌توانند به بهبود انعطاف پذیری و دامنه حرکتی مفاصل کمک کنند. برای این کار فیزیوتراپیست با ایجاد انقباض در مقابل عضله مورد نظر مقاومت ایجاد می‌کند. این انقباض حدود پنج ثانیه طول می‌کشد و این حرکت چندین بار با یک استراحت کوتاه در بین آن تکرار می‌شود. برای این کار می‌توان از برخی وسایل مانند نوار پلاستیکی استفاده کرد.

3. تمرینات مقاومتی

تمرینات قدرتی یا مقاومتی با ایجاد کارکرد عضلات در برابر وزنه یا نیرو، قدرت عضلانی را افزایش می‌دهند. تمرینات مقاومتی غیر هوازی هستند.

انواع مختلف تمرینات قدرتی عبارتند از:

• وزنه: شامل ابزارهای کلاسیک تمرین‌های قدرتی ماند دمبل، هالتر و کتل بل است.
• ماشین وزنه: دستگاه‌هایی که دارای صندلی‌های قابل تنظیم با دسته‌های متصل به وزنه با هیدرولیک هستند.
• کش‌های ورزشی: این کش‌ها هنگام کشیده شدن مقاومت ایجاد می‌کنند. کش های ورزشی قابل حمل هستند و می‌توانند با اکثر تمرینات سازگار شوند.
• تجهیزات سوسپانسیون: ابزار تمرینی که از جاذبه و وزن بدن برای انجام تمرینات مختلف استفاده می‌کند.
• وزن بدن: می‌توان حرکاتی مانند: اسکات، شنا رفتن و بارفیکس انجام داد.

4. ویبره درمانی

ویبره درمانی دو نوع اصلی دارد: تمام بدن و موضعی.

در روشی که کل بدن تحت درمان قرار می‌گیرد، فیزیوتراپیست از شما می‌خواهد که بایستید، بنشینید یا روی دستگاهی دراز بکشید که توسط یک صفحه ارتعاشی پشتیبانی می‌شود. برای مثال ممکن است از شما بخواهد در حالت نیمه اسکات بایستید و زانوهایتان خمیده شود.

در طول ویبره درمانی موضعی، فیزیوتراپیست یک دستگاه ارتعاشی دستی را روی قسمت‌های خاصی از از بدن شما مانند عضلات ساق پا یا ران قرار می‌دهد. انتقال ارتعاشات به بدن باعث انقباض و شل شدن عضلات می‌شود. انواع خاصی از ارتعاشات می‌توانند باعث تولید استئوبلاست بیشتری در بدن شود. استئوبلاست‌ها سلول‌هایی هستند که باعث تولید استخوان می‌شوند.

جهت و شدت ارتعاشات می‌تواند تعیین کند که ویبره درمانی چقدر مؤثر خواهد بود. برخی از دستگاه‌ها فقط ارتعاشات عمودی تولید می‌کنند. برخی دیگر ارتعاشاتی تولید می‌کنند که بالا و پایین، جلو و عقب می‌شود. ارتعاشات بالا و پایین برای ایجاد انقباضات سریع عضلانی مؤثرتر هستند.

گفته می‌شود ویبره درمانی موضعی و کل بدن مزایای بسیار زیادی برای سلامتی دارد از جمله:

• افزایش تراکم استخوان
• افزایش توده عضلانی
• بهبود گردش خون
• کاهش درد مفاصل
• کاهش درد کمر
• کاهش استرس
• افزایش متابولیسم

5. ماساژ درمانی مکانیکی

ماساژ مکانیکی باعث تسکین تنش عضلانی، درد، بهبود گردش خون و بهبود وضعیت پوست می‌شود. بسیاری از انواع دستگاه‌های ماساژ مکانیکی اثرات مشابهی با ماساژ دستی دارند.

6. دستگاه‌های ورزشی

بسیاری از حرکات مکانوتراپی با کمک دستگاه‌های ورزشی مختلف انجام می‌شوند. این دستگاه ها انواع مختلفی دارند که عبارتند از:

1. دوچرخه ثابت و کاربرد آن در مکانوتراپی

دوچرخه ثابت برای همه افراد قابل استفاده است. دوچرخه ثابت تحرک را افزایش می‌دهد و از بروز انواع بیماری‌های ناشی از کم تحرکی جلوگیری می‌کند. بنابراین می‌تواند برای حفظ سلامت افراد بسیار مفید باشد. این دستگاه می تواند در تسکین درد و درمان اختلالات زیر بسیار موثر واقع شود :

• جراحی ها ، بیماری ها و اختلالات شایع زانو :
• انحراف کشکک زانو
• پارگی مینیسک زانو
• پارگی رباط زانو
• پارگی رباط صلیبی زانو
• تعویض مفصل زانو
• سندروم کندرومالاشیا

 

• مشکلات و اختلالات مچ پا :
• پیچ خوردگی مچ پا
• شکستگی مچ پا
• کشیدگی تاندون آشیل مچ پا

 

2. استفاده از دستگاه پارالل برای تمرین راه رفتن

پارالل نوعی تمرین راه رفتن است و می‌تواند به افرادی که توانایی راه رفتن خود را از دست داده‌اند کمک کند تا دوباره راه رفتن را شروع کنند. پارالل برای افرادی که مشکل نخاع دارند یا افرادی که از واکر استفاده می‌کنند بسیار کاربردی و مفید است.

3. دستگاه الیپتیکال برای تمرین دویدن

حرکات الیپتیکال به نوعی دویدن را شبیه سازی می‌کند. شما می‌توانید سطح مناسب را با توجه به توانایی‌های بدن خود انتخاب کنید. این دستگاه معمولاً سطوح مختلفی دارد که به راحتی قابل تغییر است. بنابراین همه می‌توانند با هر سطح توانایی از نظر حرکت از این دستگاه کمک بگیرند. دستگاه الیپتیکال می‌تواند به طور همزمان به تقویت اندام فوقانی و تحتانی به راحتی کمک کند.

4. دستگاه چرخ شانه برای تقویت عضلات کتف و شانه

چرخ شانه دستگاهی است شبیه به سکان کشتی که در فیزیوتراپی برای افزایش دامنه حرکتی شانه و ایجاد چرخش صحیح در مفصل شانه و کتف به کار میرود. چرخ شانه می تواند در تسکین درد و درمان اختلالات زیر بسیار موثر واقع شود :

• بیماری ها و اختلالات شایع شانه :
• پارگی تاندون شانه
• گیر افتادن تاندون شانه
• التهاب تاندون شانه (تاندونیت شانه)
• دررفتگی شانه
• شانه یخ زده
• گیر افتادن اعصاب شانه (سندروم TOS)

 

• اختلالات شایع کتف :
• سوزش بین کتفها
• گرفتگی عضلات کتف

5. توپ تعادل برای کمک به حفظ تعادل

از این وسیله ورزشی برای ارتقای قدرت و عملکرد تعادل و افزایش حس عمقی در بیماران جراحی شده استفاده میشود.

6. صندلی کوادریسپس

میز کوادر یا صندلی کوادر که اصطلاحاً به آن صندلی چهارسر ران نیز گفته می شود، برای افزایش قدرت و عملکرد عضلات زانو استفاده میشود. همچنین این دستگاه به بهبود عملکرد دامنه حرکتی مفصل زانو کمک میکند.

7. ارگومتر وسیله ای برای تقویت دست ها

این دستگاه مانند دوچرخه ثابت است، اما از دست ها استفاده می‌شود. دسته‌های دستگاه را می‌توان با دست و به صورت دایره‌ای حرکت داد. بیماران ام اس یا افراد مبتلا به فلج اندام تحتانی می‌توانند از این دستگاه استفاده کنند.

8. تردمیل

تردمیل به عنوان یک دستگاه ضروری برای اصلاح الگوی راه رفتن بیماران پس از جراحی های ناحیه تحتانی مورد استفاده قرار میگیرد. استفاده از این دستگاه باعث افزایش ظرفیت قلبی عروقی و در مجموع باعث بهبود شرایط تنفسی میشود. تردمیل همراه با یکسری از تمرینات دیگر باعث بهبود عملکرد و هماهنگی ریتمیک عضلانی میشود. این دستگاه می تواند در تسکین درد و درمان اختلالات زیر بسیار موثر واقع شود :

• اصلاح گیت (تصحیح گام برداری)
• کمر درد
• زانو درد
• درد مچ پا

9. دستگاه ترکشن گردنی یا کشش گردن که موجب بهبود علائم درد می شود

دستگاه کشش گردن با اعمال یک کشش ممتد و ملایم باعث اصلاح در ساختار ستون فقرات گردنی شده و فشار را از روی دیسک های گردنی کاهش داده و در مجموع باعث بهبود علایم درد می شود. ترکشن می تواند در تسکین درد و درمان اختلالات زیر بسیار موثر واقع شود :

• دردها ، اختلالات شایع گردن :
• بیرون زدگی دیسک گردن
• گرفتگی عضلات گردن

مکانوتراپی چه ویژگی هایی دارد؟

مکانوتراپی به منظور بهبود عملکرد سیستم عضلانی-اسکلتی از اصول و تکنیک‌های مکانیکی استفاده می‌کند. در اینجا به بررسی ویژگی‌های مکانوتراپی در فیزیوتراپی و نقش آن در بهبود حرکت و عملکرد بدن می پردازیم:

1. تنظیم و تعادل مکانیکی :

مکانوتراپی به منظور بهبود حرکت و عملکرد بدن، بر روی تنظیم و تعادل مکانیکی تمرکز دارد. با استفاده از تمرینات و تکنیک‌های مکانوتراپی، عواملی مانند قابلیت حرکت، قوای عضلانی و استحکام اسکلتی بهبود می‌یابند. این ویژگی از مکانوتراپی به درمانجو کمک می‌کند تا بهبودی قابل لمسی را در حرکت، تعادل و کیفیت زندگی خود را تجربه کنند.

2. اصلاح ناهنجاری‌های حرکتی :

مکانوتراپی به منظور اصلاح ناهنجاری‌های حرکتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با استفاده از تمرینات و تکنیک‌های مکانوتراپی، مشکلاتی مانند تنش عضلانی، عدم تعادل عضلات، اختلالات در مسیرهای عصبی و تغییرات مکانیکی در مفاصل بهبود می‌یابند. این ویژگی از مکانوتراپی، موجب بهبود کارایی حرکتی بیماران و کاهش درد و مشکلات حرکتی می‌شود.

3. تقویت عضلات و بهبود قدرت :

مکانوتراپی برای تقویت عضلات و افزایش قدرت استفاده می‌شود. با استفاده از تکنیک‌های مکانوتراپی، عضلات ضعیف تقویت می‌شوند و عضلات فرسوده یا آسیب‌ دیده بهبود می‌یابند. این ویژگی از مکانوتراپی، منجر به افزایش کارایی عضلات و قدرت بدن می‌شود و درمانجویان را قادر می‌سازد تا به صورت بهتری فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهند.

4. بهبود انعطاف‌پذیری و دسترسی به محدوده حرکت :

مکانوتراپی به منظور بهبود انعطاف‌پذیری و دسترسی به محدوده حرکتی بکار می‌رود. با استفاده از تمرینات و تکنیک‌های مکانوتراپی، انعطاف‌پذیری عضلات و مفاصل بهبود می‌یابد و محدودیت‌های حرکتی کاهش می‌یابند. این ویژگی از مکانوتراپی، درمانجو را قادر می‌سازد تا محدودیت‌های حرکتی خود را متوجه شود آن را کاهش داده و در فعالیت‌های روزمره بهبود یابند.

در چه شرایطی مکانوتراپی ممنوعیت دارد؟

مانند هر روش درمانی دیگری، مکانوتراپی هم ممکن است برخی از ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها را داشته باشد. در ادامه به بررسی ممنوعیت‌های مکانوتراپی در فیزیوتراپی می‌پردازیم:

• آسیب‌های حاد :

  استفاده از مکانوتراپی در مواردی که بیماران دارای آسیب‌های حاد مانند شکستگی استخوان، شکستگی عضلانی، یا آسیب جدی در مفاصل هستند ممنوع است. در این حالت نیاز است که درمانجو در ابتدا تحت مراقبت پزشکی قرار بگیرند و پس از بهبود آسیب، مکانوتراپی را انجام دهد.

• التهاب و عفونت :

  در صورت وجود التهابات شدید یا عفونت در ناحیه درمانی، استفاده از مکانوتراپی توصیه نمی‌شود. این ممنوعیت به دلیل این است که تمرینات مکانوتراپی ممکن است به عنوان تحریک‌کننده به التهاب یا عفونت موجود عمل کنند و وضعیت درمانجو را تشدید کنند. در این موارد، لازم است که قبل از شروع مکانوتراپی، التهاب یا عفونت کنترل شده و بهبود یابند.

• مشکلات قلبی و عروقی :

  افرادی که اخیراً سکته قلبی یا عمل جراحی قلبی داشته‌اند، یا دارای فشار خون بالا می باشند ممنوعیت استفاده از مکانوتراپی دارند. این ممنوعیت به دلیل خطر بروز عوارض جدی در قلب و عروق می‌باشد. در اینگونه موارد لازم است که قبل از استفاده از مکانوتراپی، با پزشک معالج خود مشورت نمایند.

• بیماری‌های التهابی مزمن :

  در برخی بیماری‌های التهابی مزمن مانند التهاب مفاصل روماتوئید، التهاب مزمن مفصلی و آرتروز ، استفاده از مکانوتراپی با احتیاط باید صورت بگیرد. این ممنوعیت به دلیل این است که برخی تمرینات مکانوتراپی ممکن است به طور غیرمستقیم التهاب را تشدید یا بیمار احساس درد و ناراحتی بیشتر نماید. در این موارد بهتر است که قبل از شروع مکانوتراپی، با پزشک خود در مورد احتمال عوارض و نحوه انجام تمرینات مشورت کنید.

 

آیا مکانوتراپی با عوارض جانبی همراه است؟

مکانوتراپی ممکن است همانند سایر روش‌های درمانی باعث بروز عوارض جانبی شود.

• درد و ناراحتی :

  عوارض جانبی شایع مکانوتراپی می‌تواند شامل درد و ناراحتی در ناحیه درمانی باشد. این  عوارض ممکن است به علت تمرینات و تحریک‌های فیزیکی مکانوتراپی باشد که ممکن است عضلات و مفاصل را در وضعیت تنش قرار دهد. در صورت بروز درد و ناراحتی، حتما به پزشک خود اطلاع دهید تا راه‌های مدیریت و کاهش آن را بررسی کنید. از روش‌های مدیریت درد مانند استفاده از یخ‌ ، استراحت و در صورت لزوم ، مصرف داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی نیز می‌توان استفاده کرد.

• خستگی و کاهش انرژی :

  مکانوتراپی ممکن است باعث خستگی و کاهش انرژی در درمانجویان شود. خستگی ممکن است به دلیل فعالیت بدنی زیاد و تمرینات استفاده شده در مکانوتراپی باشد خصوصاً در افرادی که سن بیشتری دارند. در این موارد استراحت کافی، تغذیه مناسب و به دستور پزشک ، انجام تمرینات به طور تدریجی و متعادل می‌تواند به کاهش خستگی و بازگشت انرژی کمک کند.

• التهاب و تحریک ناخواسته :

  بعضی از بیماران ممکن است به تحریک ناخواسته و التهاب در ناحیه درمانی در پاسخ به مکانوتراپی واکنش نشان دهند. این عوارض ممکن است به علت حساسیت فردی یا فعالیت بیش از حد درمانی باشد.

• صدمات و آسیب‌های فیزیکی :

  در صورت عدم اجرای صحیح و نادرست تمرینات مکانوتراپی، ممکن است صدمات و آسیب‌های فیزیکی ایجاد شود. این صدمات می‌تواند شامل کشیدگی عضلات، آسیب به بافت‌های نرم، یا آسیب به استخوان‌ها و مفاصل باشد. به همین دلیل مهم است که تمرینات مکانوتراپی تحت نظر و راهنمایی یک فیزیوتراپیست حرفه‌ای انجام شود تا از وقوع آسیب‌های فیزیکی جلوگیری شود.

آیا مکانوتراپی می‌تواند مشکل ما را برای همیشه حل کند؟

هدف از مکانوتراپی درمان بیماری نیست بلکه جلوگیری از آسیب بیشتر به بدن و کاهش روند بهبودی بیمار و بهبود برخی عملکردهای بدن است. بیماران باید برای مدت طولانی مکانوتراپی را ادامه دهند. در برخی موارد امکان درمان همیشگی مشکل وجود دارد.

هزینه درمان با مکانوتراپی چقدر است؟

هزینه درمان به تکنیک درمانی مورد نیاز، تعداد جلسات، مدت جلسات و تعداد تکنیک‌های مورد استفاده بستگی دارد. بنابراین ممکن است هزینه‌ها برای بیماران مختلف یکسان نباشد.

چه بافت‌هایی بیشترین توانایی را برای ترمیم با مکانوتراپی دارند؟

بافت اپیتلیال و بافت همبند بیشترین ظرفیت را برای بازسازی توسط مکانوتراپی دارند.

به چند جلسه مکانوتراپی نیاز داریم؟

این مسئله به میزان مشکل و اینکه چقدر زمان برای بهبود وضعیت شما لازم است بستگی دارد. برای مثال بهبودی بافت‌های نرم بین شش تا هشت هفته طول  می‌کشد.