شاک ویو تراپی (Shockwave Therapy)، که با نام‌های دیگری مثل «شاک ویو درمانی برون بدنی» (ESWT) هم شناخته می‌شود، یک روش درمانی مدرن، موثر و کاملاً غیرتهاجمی در فیزیوتراپی است. غیرتهاجمی یعنی برای انجام آن نیازی به سوزن یا جراحی نیست.
این تکنولوژی پیشرفته از امواج صوتی پرانرژی استفاده می‌کند تا طیف گسترده‌ای از مشکلات اسکلتی-عضلانی، به خصوص آسیب‌های مربوط به بافت‌های نرم مثل تاندون‌ها و رباط‌ها را درمان کند.
شاک ویو تراپی اغلب به عنوان یک جایگزین امن و کارآمد برای جراحی یا تزریقاتی مانند کورتون در نظر گرفته می‌شود. هدف اصلی این روش، فعال کردن فرآیندهای طبیعی ترمیم در بدن، افزایش گردش خون در ناحیه آسیب‌دیده و در نتیجه، کاهش درد و التهاب است.
تاریخچه مختصر
تکنولوژی شاک ویو اولین بار در اواخر دهه ۱۹۶۰ در آلمان معرفی شد. در ابتدا، این فناوری برای درمان بیماری‌های کلیوی، به ویژه برای شکستن سنگ‌های دردناک کلیه به کار می‌رفت تا دفع آن‌ها از بدن راحت‌تر شود.
موفقیت چشمگیر این روش باعث شد تا در دهه ۱۹۹۰، محققان کاربرد آن را برای درمان آسیب‌های بافت نرم (مثل تاندون‌ها و عضلات) بررسی کنند و به نتایج فوق‌العاده‌ای در زمینه ارتوپدی و فیزیوتراپی دست یابند. مطالعات بعدی نشان داد که این امواج حتی می‌توانند به ساخت سلول‌های استخوانی جدید کمک کرده و جوش خوردن شکستگی‌ها را تسریع کنند.
مزایای کلی شاک ویو تراپی
- غیرتهاجمی و ایمن: این روش نیازی به برش، بخیه یا تزریق ندارد و به همین دلیل یک جایگزین بسیار امن برای جراحی محسوب می‌شود.
- بدون نیاز به بیهوشی و دارو: برای انجام این درمان، نیازی به بیهوشی نیست. همچنین با کاهش موثر درد، به مرور نیاز به مصرف داروهای مسکن را نیز کم می‌کند.
- اثربخشی بالا و اثبات‌شده: تحقیقات علمی معتبر، موفقیت بالای این روش را در درمان بسیاری از بیماری‌های مزمن اسکلتی-عضلانی تایید کرده‌اند.
- سریع و کارآمد: هر جلسه درمانی بسیار کوتاه است (معمولاً بین ۵ تا ۲۰ دقیقه) و بیماران اغلب تنها پس از چند جلسه، کاهش قابل توجه درد و بهبود دامنه حرکتی خود را گزارش می‌دهند.
- مقرون‌به‌صرفه: این روش در مقایسه با هزینه‌های جراحی، یک گزینه درمانی بسیار به‌صرفه است.
- عوارض جانبی بسیار کم: عوارض جانبی این روش بسیار ناچیز، موقتی و محدود به ناحیه درمان هستند.
- درد قابل تحمل: اگرچه ممکن است در طول درمان کمی احساس ناراحتی داشته باشید (شبیه به یک ضربه زدن ممتد و سریع)، اما درد آن عموماً قابل تحمل است و پس از اتمام جلسه برطرف می‌شود.
عملکرد شاک ویو تراپی چگونه است؟
برای درک چگونگی عملکرد شاک ویو تراپی، باید بدانیم این امواج صوتی چه ویژگی‌هایی دارند و چگونه بر بافت‌های بدن ما تاثیر می‌گذارند.
ویژگی‌های امواج شوک
امواج شوک، نوع خاصی از امواج صوتی (آکوستیک) هستند که انرژی و فشار بالایی را در زمان بسیار کوتاهی منتقل می‌کنند. این امواج یک موج فشار مثبت و به دنبال آن یک موج کششی منفی ایجاد می‌کنند و به سرعت در بافت بدن منتشر می‌شوند.
مکانیسم اثر بر بافت
۱. ایجاد نیروی مکانیکی و آسیب‌های کنترل‌شده (میکروتروما)
وقتی امواج شوک به بافت آسیب‌دیده برخورد می‌کنند، یک نیروی مکانیکی به آن وارد کرده و باعث ایجاد حباب‌های گازی بسیار ریز (میکروحباب) در بافت می‌شوند. این حباب‌ها به سرعت منبسط و منفجر شده و یک موج شوک ثانویه ایجاد می‌کنند. این فرآیند باعث ایجاد آسیب‌های بسیار کوچک و کنترل‌شده در محل آسیب مزمن می‌شود. شاید عجیب به نظر برسد، اما همین آسیب‌های کوچک، بدن را برای شروع یک فرآیند درمانی قدرتمند «بیدار» می‌کنند.
۲. تحریک پاسخ درمانی بدن
این آسیب‌های کوچک و کنترل‌شده، بدن را وادار به واکنش می‌کنند. در پاسخ، فعالیت متابولیک (سوخت‌وساز سلولی) در ناحیه به شدت افزایش یافته و فرآیندهای طبیعی بهبودی فعال می‌شوند.
۳. افزایش جریان خون
امواج شوک باعث باز شدن عروق خونی و افزایش چشمگیر گردش خون در ناحیه تحت درمان می‌شوند. افزایش جریان خون به معنای رسیدن اکسیژن و مواد مغذی بیشتر به بافت آسیب‌دیده است که برای ترمیم ضروری است. این ویژگی به خصوص برای تاندون‌ها که خون‌رسانی ضعیفی دارند، بسیار مفید است.
۴. بازسازی بافت و تولید کلاژن
این درمان به بدن کمک می‌کند تا بافت‌های سالم و جدید بسازد. امواج شوک باعث آزاد شدن «فاکتورهای رشد» و فعال‌سازی سلول‌های بنیادی در محل می‌شوند. همچنین، فشار مکانیکی این امواج، سلول‌ها را به تولید کلاژن (پروتئین اصلی سازنده تاندون‌ها و بافت‌های همبند) تحریک می‌کند که برای ترمیم و تقویت آن‌ها ضروری است.
۵. کاهش سریع درد
شاک ویو تراپی از دو راه به کاهش درد کمک می‌کند:
- تسکین فوری: امواج با تأثیر مستقیم بر پایانه‌های عصبی، حساسیت آن‌ها را کاهش داده و باعث تسکین فوری درد می‌شوند.
- تسکین بلندمدت: این روش با حل کردن مشکل اصلی (مانند التهاب یا آسیب بافت)، به تسکین پایدار و بلندمدت درد کمک می‌کند.
۶. شکستن رسوبات کلسیمی
در بیماری‌هایی مانند «تاندونیت کلسیفیه شانه» یا «خار پاشنه»، کلسیم اضافی در بافت‌های نرم رسوب می‌کند. امواج شوک می‌توانند این رسوبات را خرد کرده و بشکنند. پس از شکسته شدن، بدن به طور طبیعی این ذرات کلسیم را جذب و دفع می‌کند.
مشخصات فنی دستگاه شاک ویو
یک دستگاه شاک ویو تراپی از چند بخش اصلی تشکیل شده است:
- ژنراتور امواج (تولیدکننده موج): این بخش، قلب دستگاه است و امواج صوتی پرفشار را تولید می‌کند. پارامترهایی مانند قدرت، فرکانس (تعداد پالس در ثانیه) و انرژی امواج در این بخش تنظیم می‌شوند.
- اپلیکاتور یا هندپیس (پروب دستی): این قطعه‌ای است که فیزیوتراپیست روی بدن شما قرار می‌دهد و امواج را به بافت منتقل می‌کند. اپلیکاتورها شکل‌های مختلفی دارند که بسته به ناحیه درمان (مثلاً یک نقطه خاص یا یک سطح وسیع) انتخاب می‌شوند.
- صفحه نمایش و کنترلر: این بخش به فیزیوتراپیست اجازه می‌دهد تا شدت، فرکانس و تعداد شات‌ها (پالس‌ها) را بر اساس نیاز بیمار تنظیم کند.
ویژگی‌های فنی قابل تنظیم:
- فرکانس: معمولاً بین ۱ تا ۲۰ هرتز (Hz) تنظیم می‌شود. فرکانس‌های پایین‌تر برای آسیب‌های عمیق و فرکانس‌های بالاتر برای مشکلات سطحی مناسب‌ترند.
- شدت (فشار): معمولاً بین ۱ تا ۵ بار (Bar) تنظیم می‌شود و به نوع و شدت آسیب بستگی دارد.
- عمق نفوذ: این امواج می‌توانند بسته به تنظیمات، تا عمق ۲ تا ۶ سانتی‌متر در بافت نفوذ کنند.
موارد کاربرد و درمان با شاک ویو تراپی
شاک ویو تراپی عمدتاً برای درمان مشکلات اسکلتی-عضلانی، به ویژه بیماری‌های مزمن که به درمان‌های دیگر پاسخ نداده‌اند، استفاده می‌شود.
کاربردهای اصلی این روش عبارتند از:
- دردهای مزمن عضلانی مانند کمردرد و گردن درد
- خار پاشنه (Heel Spur) و التهاب فاسیای کف پا (Plantar Fasciitis)
- آرنج تنیس‌بازان (Tennis Elbow) و آرنج گلف‌بازان (Golfer’s Elbow)
- تاندونیت کلسیفیه شانه (رسوب کلسیم در تاندون شانه)
- تاندونیت آشیل (التهاب تاندون پشت پاشنه)
- درد کشکک زانو (که به آن زانوی جامپر یا Jumper’s Knee هم می‌گویند)
- سندرم درد لگن و بورسیت لگن
- شکستگی‌هایی که دیر جوش می‌خورند
- اختلال نعوظ (Erectile Dysfunction)
- کاربردهای زیبایی مانند کاهش سلولیت و بهبود ظاهر پوست
۱. التهاب کف پا (Plantar Fasciitis) و خار پاشنه
این عارضه یکی از شایع‌ترین دلایل درد پاشنه است که به دلیل التهاب یک نوار بافتی ضخیم در کف پا ایجاد می‌شود. ایستادن طولانی‌مدت، دویدن یا پوشیدن کفش نامناسب از دلایل اصلی آن است. خار پاشنه نیز یک زائده استخوانی کوچک است که به دلیل رسوب کلسیم در محل اتصال این بافت به پاشنه ایجاد می‌شود. شاک ویو تراپی برای درمان خار پاشنه با افزایش جریان خون، شکستن رسوبات کلسیمی و تحریک فرآیند ترمیم، یک درمان بسیار موثر برای این بیماری دردناک است.
۲. آسیب تاندون کشکک (زانوی جامپر) و درد زانو
این آسیب که به “زانوی جامپر” معروف است، در تاندونی که کاسه زانو را به استخوان ساق متصل می‌کند، رخ می‌دهد. این عارضه در ورزشکارانی که فعالیت‌های پرشی زیاد دارند (مثل والیبالیست‌ها و بسکتبالیست‌ها) شایع است، اما افراد غیرورزشکار را نیز درگیر می‌کند. شاک ویو تراپی با تحریک بازسازی بافت تاندون، به درمان موفقیت‌آمیز این عارضه کمک می‌کند.
۳. آسیب تاندون آشیل و درد مچ پا
تاندونیت آشیل به التهاب بزرگترین تاندون بدن که عضله ساق پا را به پاشنه وصل می‌کند، گفته می‌شود. این عارضه اغلب به دلیل فشار تکراری مانند دویدن ایجاد شده و باعث درد و سفتی در پشت پاشنه می‌شود. شاک ویو تراپی، به خصوص اگر با تمرینات تقویتی همراه شود، نتایج عالی در تسکین بلندمدت درد و بازگشت به فعالیت‌های عادی دارد.
۴. آسیب تاندون گلوتئال و درد لگن
این بیماری که معمولا با درد در قسمت بیرونی و کنار لگن خود را نشان می‌دهد، ناشی از آسیب به تاندون‌های عضلات باسن است. درمان با شاک ویو همراه با یک برنامه تمرینی مناسب می‌تواند به طور موثری درد را کاهش داده و به فرد کمک کند تا به فعالیت‌های روزمره خود بازگردد.
۵. آسیب تاندون شانه (تاندونیت کلسیفیه)
آسیب تاندون‌های شانه می‌تواند باعث درد شدید و محدودیت حرکتی شود. یکی از شایع‌ترین دلایل درد شانه، تاندونیت کلسیفیه است که در آن کلسیم در تاندون‌های شانه رسوب می‌کند. شاک ویو تراپی یک روش غیرجراحی بسیار موثر برای این عارضه است، زیرا امواج می‌توانند این رسوبات کلسیمی را خرد کرده و فرآیند بهبودی را تسریع کنند.
۶. آرنج تنیس‌بازان و گلف‌بازان
این دو عارضه به دلیل استفاده بیش از حد از عضلات و تاندون‌های ساعد ایجاد می‌شوند. در آرنج تنیس‌بازان (تنیس البو)، درد در قسمت خارجی آرنج حس می‌شود، در حالی که در آرنج گلف‌بازان، درد در قسمت داخلی آرنج متمرکز است. شاک ویو تراپی با افزایش جریان خون و تحریک ترمیم سلولی، به طور موثری درد را کاهش داده و عملکرد طبیعی آرنج را بازمی‌گرداند.
۷. درمان اختلال نعوظ (ED)
نعوظ به جریان خون کافی در آلت تناسلی وابسته است. بیماری‌هایی مانند دیابت یا مشکلات قلبی می‌توانند این جریان خون را مختل کرده و باعث اختلال نعوظ شوند. تحقیقات جدید نشان داده است که شاک ویو تراپی برای نعوظ با استفاده از انرژی پایین می‌تواند به بهبود این وضعیت کمک کند. امواج شوک با تحریک ساخت رگ‌های خونی جدید (فرآیندی به نام Neovascularization) و فعال‌سازی سلول‌های بنیادی، جریان خون را در آلت تناسلی تقویت می‌کنند. این فرآیند به ایجاد و حفظ نعوظ بهتر و پایدارتر کمک می‌کند.
روند درمان با شاک ویو تراپی چگونه است؟
یک جلسه درمانی معمولاً شامل مراحل زیر است:
- آماده‌سازی: ابتدا فیزیوتراپیست ناحیه دقیق درد و آسیب را با لمس پیدا کرده و آن را علامت‌گذاری می‌کند. سپس مقداری ژل مخصوص (شبیه به ژل سونوگرافی) روی پوست مالیده می‌شود تا امواج به خوبی به بدن منتقل شوند.
- تنظیم دستگاه: فیزیوتراپیست تنظیمات دستگاه مانند شدت، فرکانس و تعداد پالس‌ها را بر اساس شرایط شما تنظیم می‌کند.
- انجام درمان: اپلیکاتور دستگاه روی ناحیه مورد نظر قرار گرفته و امواج شوک ارسال می‌شوند. شما ممکن است حسی شبیه به ضربه‌های سریع و ریتمیک را احساس کنید. هر جلسه معمولاً بین ۵ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد.
- تعداد جلسات: یک دوره درمانی کامل معمولاً شامل ۳ تا ۶ جلسه است که با فاصله حدود یک هفته از هم انجام می‌شوند.
تفاوت شاک ویو تراپی با اولتراسوند درمانی
هرچند هر دو از امواج صوتی استفاده می‌کنند، اما تفاوت‌های اساسی با هم دارند:
| ویژگی | شاک ویو تراپی | اولتراسوند درمانی |
|---|---|---|
| نوع امواج | امواج صوتی ضربه‌ای (پالسی) با انرژی بسیار بالا | امواج صوتی پیوسته با انرژی پایین |
| فرکانس | بسیار پایین (مثلاً ۱ تا ۲۰ ضربه در ثانیه) | بسیار بالا (مثلاً ۱ تا ۳ میلیون لرزش در ثانیه) |
| اثر حرارتی | گرمایی ایجاد نمی‌کند. اثر آن کاملاً مکانیکی است. | می‌تواند بافت را گرم کرده و گردش خون را افزایش دهد. |
| مکانیسم اصلی | ایجاد آسیب‌های کنترل‌شده برای تحریک یک پاسخ درمانی قوی از سوی بدن. | ایجاد لرزش‌های کوچک در سلول‌ها برای کاهش درد و التهاب. |
| کاربرد اصلی | شرایط مزمن و مقاوم به درمان مانند خار پاشنه، تاندونیت کلسیفیه و … | کاهش دردهای حاد و مزمن، کاهش اسپاسم و افزایش انعطاف‌پذیری. |
عوارض جانبی احتمالی
شاک ویو تراپی یک روش بسیار ایمن است و عوارض جدی و دائمی ندارد. با این حال، برخی عوارض خفیف و موقتی ممکن است رخ دهند:
- درد حین درمان: احساس ناراحتی یا درد خفیف در طول جلسه که قابل تحمل است و بلافاصله پس از اتمام، از بین می‌رود.
- درد خفیف پس از درمان: ممکن است تا ۲۴ یا ۴۸ ساعت پس از درمان، ناحیه کمی حساس یا دردناک باشد. این نشانه خوبی است و به معنی فعال شدن فرآیند التهابی کنترل‌شده برای ترمیم است.
- واکنش‌های پوستی: کمی قرمزی، کبودی یا تورم خفیف در محل درمان که معمولاً طی چند روز برطرف می‌شود.
این علائم کاملاً طبیعی و گذرا هستند. بسیار مهم است که این درمان توسط یک فیزیوتراپیست متخصص و آموزش‌دیده انجام شود.
موارد منع مصرف (چه کسانی نباید از شاک ویو استفاده کنند؟)
با وجود ایمنی بالا، در شرایط زیر نباید از شاک ویو تراپی استفاده کرد:
- دوران بارداری (در هیچ ناحیه‌ای از بدن)
- وجود تومورهای سرطانی در ناحیه درمان
- وجود عفونت فعال در ناحیه درمان
- افراد با اختلالات انعقاد خون یا مصرف‌کنندگان داروهای قوی رقیق‌کننده خون (مانند وارفارین)
- نزدیک به دستگاه تنظیم‌کننده ضربان قلب (پیس‌میکر) یا سایر ایمپلنت‌های الکترونیکی
- مستقیماً روی زخم‌های باز یا پوست‌های عفونی
- روی اعصاب اصلی، رگ‌های بزرگ، ریه‌ها، مغز یا ستون فقرات
- در کودکان و نوجوانان، روی صفحات رشد استخوانی که هنوز باز هستند.
- اگر در ناحیه درمان، مفصل مصنوعی یا ایمپلنت فلزی وجود دارد.
- در صورتی که بیمار در ۳ ماه گذشته در همان ناحیه تزریق کورتون داشته است.
مراقبت‌های بعد از شاک ویو تراپی
برای گرفتن بهترین نتیجه از درمان، این نکات را رعایت کنید:
- استراحت نسبی: توصیه می‌شود تا ۴۸ ساعت پس از درمان، از انجام فعالیت‌های سنگین و ورزش‌هایی که به ناحیه تحت درمان فشار می‌آورند، خودداری کنید.
- عدم مصرف داروهای ضدالتهاب: حداقل تا ۴۸ ساعت از مصرف داروهایی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن (NSAIDs) خودداری کنید. دلیلش این است که شاک ویو تراپی یک فرآیند التهابی کنترل‌شده برای تحریک بهبودی ایجاد می‌کند و این داروها می‌توانند جلوی این فرآیند مفید را بگیرند.
- استفاده از یخ:
در صورت احساس درد یا تورم، می‌توانید از کمپرس یخ برای ۱۰ تا ۱۵ دقیقه استفاده کنید. - انجام تمرینات توصیه‌شده: حتماً تمرینات کششی و تقویتی که فیزیوتراپیست به شما آموزش می‌دهد را به طور منظم انجام دهید. این تمرینات نقش کلیدی در تکمیل فرآیند درمان و جلوگیری از بازگشت آسیب دارند.
- تکمیل دوره درمان: برای کسب نتیجه کامل، شرکت در تمام جلسات برنامه‌ریزی‌شده ضروری است.
سوالات متداول (FAQ)
۱. آیا شاک ویو تراپی دردناک است؟
ممکن است در حین انجام کمی ناراحت‌کننده باشد، اما شدت آن به آستانه تحمل شما و میزان آسیب بستگی دارد و معمولاً به خوبی تحمل می‌شود. این حس ناخوشایند موقتی است و بلافاصله پس از پایان جلسه از بین می‌رود.
۲. هر جلسه شاک ویو تراپی چقدر طول می‌کشد؟
هر جلسه بسیار کوتاه است و معمولاً بین ۱۵ تا ۲۰ دقیقه زمان می‌برد.
۳. به چند جلسه درمان نیاز دارم؟
بسته به نوع و شدت آسیب، بیشتر بیماران به ۳ تا ۵ جلسه درمانی با فاصله یک هفته نیاز دارند.
۴. چه زمانی نتایج درمان را احساس می‌کنم؟
بسیاری از بیماران حتی پس از جلسه اول یا دوم، کاهش درد و بهبود تحرک را گزارش می‌دههند. با این حال، فرآیند کامل ترمیم بافت در سطح سلولی ممکن است چند هفته تا چند ماه پس از پایان جلسات ادامه داشته باشد و نتایج نهایی در این دوره مشخص می‌شود.
۵. آیا شاک ویو تراپی برای لاغری هم کاربرد دارد؟
بله، از این تکنولوژی در زمینه زیبایی نیز استفاده می‌شود. امواج صوتی می‌توانند به شکستن سلول‌های چربی و بهبود ظاهر سلولیت (تجمع چربی زیر پوست) کمک کنند، اما نباید آن را به عنوان یک روش اصلی برای کاهش وزن در نظر گرفت.
۶. تصمیم نهایی برای انتخاب این روش درمانی با کیست؟
در نهایت، تصمیم برای استفاده از شاک ویو تراپی یک تصمیم مشترک بین شما و پزشک یا فیزیوتراپیست شماست. آن‌ها پس از ارزیابی کامل شرایط، سوابق پزشکی و شدت آسیب، بهترین و موثرترین گزینه‌های درمانی را به شما پیشنهاد خواهند داد.
