مفصل گیجگاهی فکی که بیشتر با نام TMJ شناخته میشود، مفصلی است که فک پایین شما را به جمجمه متصل میکند. این مفصل که در دو طرف صورت، درست جلوی گوشها قرار دارد، نقش حیاتی در کارهای روزمره مانند صحبت کردن، غذا خوردن و خمیازه کشیدن ایفا میکند. اما گاهی اوقات، این مفصل دچار اختلال میشود و مشکلاتی را به وجود میآورد که میتواند کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. خوشبختانه، روشهای درمانی مؤثری برای مدیریت این اختلال وجود دارد که فیزیوتراپی یکی از مهمترین آنهاست. در ادامه همراه ما در فیزیوتراپی راحیل باشید تا بیشتر درباره اختلال مفصل گیجگاهی فکی و روشهای درمان آن بدانید.
مفصل گیجگاهی فکی چیست
اختلال مفصل گیجگاهی فکی چیست؟
واژه TMJ هم به خود مفصل و هم به گروهی از مشکلات مرتبط با آن اطلاق میشود. اختلال مفصل گیجگاهی فکی زمانی رخ میدهد که مفصل و عضلات اطراف آن به درستی کار نکنند. این وضعیت میتواند منجر به درد، ناراحتی و مشکلات حرکتی در فک شود.
علت بروز اختلالات TMJ چیست؟
در بسیاری از موارد، علت دقیق این اختلال مشخص نیست. با این حال، چندین عامل میتوانند در بروز آن نقش داشته باشند. آسیب یا ضربه به فک یکی از دلایل اصلی است. علاوهبر این، شرایط زیر نیز میتوانند باعث ایجاد یا تشدید این مشکل شوند:
- آرتریت یا التهاب مفصل.
- ساییدگی و فرسایش مفصل به مرور زمان.
- عادت به دندان قروچه کردن یا فشردن دندانها روی هم، به خصوص در خواب.
- مشکلات ساختاری مادرزادی در فک.
- استرس طولانی مدت که باعث انقباض عضلات صورت و فک میشود.
شایعترین علائم اختلال TMJ
علائم این اختلال بسته به شدت و علت آن متفاوت است، اما شایعترین نشانه، درد در ناحیه فک و عضلات اطراف آن است. سایر علائم رایج عبارتند از:
- درد در صورت، گردن یا اطراف گوش.
- سفتی و خشکی عضلات فک، به خصوص هنگام صبح.
- محدود شدن حرکت فک و مشکل در باز کردن کامل دهان.
- قفل شدن فک در حالت باز یا بسته.
- صدا دادن فک (مانند کلیک یا تقتق) هنگام باز و بسته کردن دهان.
- تغییر در نحوه قرار گرفتن دندانهای بالا و پایین روی هم.
- سردرد، سرگیجه یا وزوز گوش.
فیزیوتراپی در درمان اختلال مفصل گیجگاهی فکی
نقش کلیدی فیزیوتراپی در درمان TMJ
فیزیوتراپی یکی از مؤثرترین و کمتهاجمیترین روشها برای درمان اختلال مفصل گیجگاهی فکی است. هدف اصلی فیزیوتراپی، کاهش درد و التهاب، بازگرداندن حرکت طبیعی مفصل و تقویت عضلات مربوط به آن است. یک فیزیوتراپ متخصص پس از ارزیابی وضعیت شما، یک برنامه درمانی شخصیسازی شده را طراحی میکند.
روشهای درمانی فیزیوتراپی برای اختلال مفصل گیجگاهی فکی
متخصص فیزیوتراپی ممکن است از تکنیکهای مختلفی برای درمان شما استفاده کند:
- گرما و سرما درمانی: استفاده از کیسه یخ برای کاهش تورم و حرارت مرطوب برای شل کردن عضلات گرفته و کاهش درد.
- اولتراسوند تراپی (Ultrasound): در این روش از امواج صوتی برای تحریک بافتهای عمقی، کاهش درد و بهبود گردش خون استفاده میشود.
- تحریک الکتریکی عصب (TENS): تکنیک TENS در فیزیوتراپی پالسهای الکتریکی ملایمی را برای شل کردن عضلات و تحریک ترشح اندورفین (مسکن طبیعی بدن) ارسال میکند.
- لیزرتراپی سرد: این روش با استفاده از نور، فرآیند التیام بافت و عضله را تحریک کرده، التهاب را کاهش میدهد و به رفع تنش مفصلی کمک میکند.
- بیوفیدبک (Biofeedback): این تکنیک به شما کمک میکند تا با نظارت بر انقباض عضلات، یاد بگیرید چگونه آنها را به صورت ارادی شل کنید و تنش را کاهش دهید.
- طب سوزنی: وارد کردن سوزنهای بسیار نازک در نقاط خاصی از بدن برای تسکین دردهای مزمن.
تمرینات فیزیوتراپی برای بهبود حرکت فک
انجام منظم تمرینات ورزشی یکی از ارکان اصلی درمان TMJ است. این تمرینات به تقویت عضلات، افزایش دامنه حرکتی و کاهش درد کمک میکنند. فیزیوتراپ به شما آموزش میدهد که چگونه این حرکات را به درستی انجام دهید. در اینجا چند نمونه از این تمرینات آورده شده است:
1. تمرین ماهی طلایی (باز کردن جزئی دهان)
زبان خود را به سقف دهان بچسبانید. یک انگشت را روی مفصل TMJ (جلوی گوش) و انگشت دیگر را روی چانه قرار دهید. فک خود را تا نیمه باز کرده و سپس ببندید. این حرکت را ۶ بار تکرار کنید و در طول روز ۶ نوبت انجام دهید.
2. باز کردن دهان در مقابل مقاومت
انگشت شست خود را زیر چانه قرار دهید. به آرامی دهان خود را باز کنید و همزمان با انگشت شست، مقاومت ملایمی به سمت بالا وارد کنید. این وضعیت را برای ۳ تا ۶ ثانیه نگه دارید.
3. انقباض گردن (Chin Tuck)
صاف بنشینید، شانهها را عقب دهید و قفسه سینه را بالا نگه دارید. چانه خود را به سمت عقب بکشید تا حالتی شبیه به غبغب ایجاد شود. این وضعیت را برای ۳ ثانیه حفظ کرده و ۱۰ بار تکرار کنید. این تمرین به بهبود وضعیت سر و گردن و کاهش فشار از روی مفصل فک کمک میکند.
سایر روشهای درمانی برای بهبود حرکت فک
علاوه بر فیزیوتراپی، پزشک ممکن است روشهای دیگری را نیز توصیه کند:
- رژیم غذایی نرم: مصرف غذاهایی مانند سوپ، پوره و اسموتی به فک اجازه میدهد استراحت کند.
- دارو درمانی: استفاده از داروهای ضدالتهاب، شلکنندههای عضلانی یا داروهای ضداضطراب برای کنترل درد و کاهش دندان قروچه.
- اسپلینت یا محافظ دهانی: وسیلهای که روی دندانها قرار میگیرد تا از ساییده شدن آنها روی هم جلوگیری کند، به خصوص هنگام خواب.
- جراحی: در موارد شدید که به درمانهای دیگر پاسخ نمیدهند، ممکن است جراحیهایی مانند آرتروسکوپی یا جراحی باز مفصل توصیه شود.
سوالات متداول در مورد اختلال مفصل گیجگاهی فکی
۱. آیا اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) جدی است؟
این اختلال معمولاً تهدیدکننده زندگی نیست، اما اگر درمان نشود، میتواند باعث درد و ناراحتی مزمن شود، مفاصل را ملتهب کند و حتی به دندانها آسیب برساند. در صورت مشاهده علائم جدی، مراجعه به پزشک یا جراح فک و صورت ضروری است.
۲. آیا فیزیوتراپی میتواند علائم TMJ را بدتر کند؟
در ابتدای شروع تمرینات ممکن است درد جزئی افزایش یابد، اما به طور کلی فیزیوتراپی باید به بهبود تدریجی علائم کمک کند. اگر پس از انجام تمرینات، درد شما به شدت افزایش یافت، باید ورزش را متوقف کرده و با فیزیوتراپ خود مشورت کنید.
۳. آیا میتوان از بروز اختلال TMJ پیشگیری کرد؟
هیچ راه قطعی برای پیشگیری وجود ندارد، اما مدیریت استرس از طریق ورزش و مشاوره، و همچنین استفاده از محافظ دهانی برای جلوگیری از دندان قروچه، میتواند به کاهش علائم و جلوگیری از تشدید آنها کمک کند.
