اسکولیوز یا همان انحراف ستون فقرات، عارضهای است که طی آن ستون فقرات دچار انحنا و چرخش میشوند. با این انحنا و چرخش، عضلات و قفسه سینه هم جابجا شده یا تغییر شکل میدهند.
انتخاب بهترین روش درمان انحراف ستون فقرات به میزان انحراف و همچنین سن بیمار بستگی دارد. اگر شدت این عارضه خفیف باشد، میتوان به کمک فیزیوتراپی و بریس آن را درمان کرد. در موارد شدیدتر، ممکن است نیاز به جراحی احساس شود، زیرا روشهای غیرتهاجمی دیگر کمکی به رفع اسکولیوز خفیف نخواهند کرد.
در این مطلب از فیزیوتراپی راحیل به تعریف اسکولیوز، انواع، دلایل ایجاد، تشخیص و روشهای درمان خواهیم پرداخت تا بتوانید اطلاعات کاملی به دست بیاورید.
انحراف ستون فقرات (اسکولیوز) چیست؟
انحراف ستون فقرات (اسکولیوز) چیست؟
اسکولیوز (scoliosis) یا انحراف ستون فقرات یکی از مشکلاتی است که بسیاری از افراد، به خصوص در سنین نوجوانی، با آن مواجه میشوند. این بیماری به معنای انحراف غیرطبیعی ستون فقرات به یک سمت است که ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی در ظاهر بدن و همچنین درد و ناراحتی در طولانیمدت شود.
گاهی اوقات انحراف ستون فقرات به شکل C و گاهی اوقات به شکل S خودش را نشان میدهد. البته اسکولیوز تنها به معنای انحراف ستون فقرات نیست و گاهی اوقات آنها علاوه بر انحراف، دچار پیچش هم میشوند.
انواع اسکولیوز ستون فقرات
انواع مختلفی از اسکولیوز وجود دارد که با توجه به سن یا موارد دیگر در دستههای زیر جای میگیرند:
1. اسکولیوز مادرزادی
اسکولیوز مادرزادی از بدو تولد وجود دارد و به دلیل شکلگیری نامناسب مهرههای کمر قبل از تولد رخ میدهد. در این عارضه ممکن است بخشی از مهره شکل نگرفته باشد یا پلهای استخوانی غیرمعمول بین مهرهها ایجاد شود.
2. اسکولیوز کودکی
این عارضه بیشتر کودکان کمتر از سه سال را درگیر میکند و در پسرها شایعتر است. این نوع انحراف ستون فقرات نسبت به انواع دیگر دارای عنصر چرخشی کمتری است.
3. اسکولیوز نوجوانی
این عارضه که در سنین بین 3 تا 10 سال رخ میدهد، بیشتر دخترها را درگیر میکند و احتمال پیشرفت آن نسبت به انواع دیگر بیشتر است.
4. اسکولیوز ایدیوپاتیک جوانی (دورهی بلوغ)
اسکولیوز ایدیوپاتیک رایجترین نوع انحراف ستون فقرات است که در کودکان بین 11 تا 16 سال رخ میدهد. این عارضه که به طور ناگهانی و بدون دلیل معین ایجاد میشود، در دخترها شایعتر است.
5. اسکولیوز عصبی-عضلانی
بیماریهای مختلفی که روی سیستم عصبی عضلانی تاثیر میگذارند، باعث به وجود آمدن این عارضه میشوند. برخی از این بیماریها میتوانند شامل فلج مغزی، دیستروفی عضلانی، بیماریهای مرتبط با سوخت و ساز و ناهنجاری در بافتهای پیوندی مانند سندروم مارفان باشند.
6. اسکولیوز بزرگسالی
این نوع عارضه که اسکولیوز دژنراتیو نیز نامیده میشود، در اثر تحلیل مفاصل و دیسکهای بین مهرهای ستون فقرات به وجود میآید. انحراف و عدم تقارن در ستون فقرات به آرامی و با افزایش سن در فردی که دچار آرتروز و تحلیل مفاصل ستون فقرات شده، اتفاق میافتد.
دلایل ایجاد اسکولیوز
دلایل ایجاد اسکولیوز
در بیشتر موارد دلایل ایجاد این عارضه که پزشکان از آن با نام ایدیوپاتیک یاد میکنند، مشخص نیست. انواع غیر ایدیوپاتیک انحراف ستون فقرات در دو دسته زیر جای میگیرند:
- غیر ساختاری: این نوع اسکولیوز موقتی بوده و ستون فقرات غیر از آن، نرمال هستند. انحنا و انحراف در این عارضه، به دلیل مشکلات دیگری همچون کوتاه بودن یک پا از پای دیگر، دیسک کمر بیرون زده و بسیاری موارد دیگر به وجود آمدهاند.
- ساختاری: در این نوع اسکولیوز ستون فقرات عادی نیستند و دلیل آن، شکل غیرعادی مهرهها یا بیماریهای عصبی است.
تشخیص انحراف ستون فقرات
تشخیص انحراف ستون فقرات
روشهای تشخیصی بسیاری برای این عارضه وجود دارد که برخی از مهمترین آنها شامل موارد زیر میشوند:
1. تصاویر اشعه ایکس
تصاویر اشعه ایکس نشان میدهند که آیا مهرههای استخوانی موجود در ستون فقرات خیلی به هم نزدیک هستند یا خیر و اینکه آیا بیمار دچار تغییرات آرتروزی، خار استخوان، شکستگی یا لغزش مهرهها نیز هست یا نه.
2. سی تی اسکن
سیتیاسکن یکی دیگر از روشهای تشخیص انحراف ستون فقرات است که از ستون فقرات عکسهای دوبعدی میگیرد. این روش برای دیدن تغییرات ساختارهای استخوانی بسیار مفید است.
3. ام آر آی
MRI روشی است که در آن از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای گرفتن تصاویر جزئی از بافتهای نرم ستون فقرات استفاده میشود. این روش برخلاف اشعه ایکس میتواند به طور واضح عصبها و دیسکها را نشان دهد.
MRI بیشتر برای ارزیابی صدمات وارد شده به بافتهای نرم، رباطها و دیسکها مورد استفاده قرار میگیرد.
4. عکسبرداری از ستون فقرات
در این روش ابتدا رنگ به داخل کانال نخاعی تزریق میشود و سپس، یک فلوئورواسکوپ تصاویر شکل گرفته توسط رنگ را ثبت میکند. عکسبرداری از ستون فقرات میتواند فشردگی عصب توسط دیسک، رشد بیشازحد استخوان یا تنگشدگی مجرا را نشان دهد.
5. تراکم استخوان
تراکم استخوان آزمایشی برای ارزیابی استخوانهاست. اگر به کمک این آزمایش پوکی استخوان تشخیص داده شود، احتمال شکستگی ستون فقرات بیشتر میشود.
روشهای درمان انحراف ستون فقرات
روشهای درمان انحراف ستون فقرات
رایجترین روشهای درمان اسکولیوز شامل موارد زیر میشوند:
1. خود مراقبتی
یکی از مهمترین لطفهایی که میتوانید به کمرتان کنید این است که درست بایستید و ستون فقراتتان را صاف نگه دارید. بیشتر وزن شما را قسمت پایین کمر تحمل میکند؛ به همین دلیل ایستادن درست میتواند جلوی آسیب به مهرهها و دیسکها را بگیرد.
توصیه میشود روشهای درست خم شدن و بلند کردن اجسام را یاد بگیرید. اگر دخانیات مصرف میکنید یا وزنتان بالاست، با ترک مصرف و رساندن وزن به حد نرمال میتوانید علائم انحراف ستون فقرات را کاهش دهید.
2. استفاده از بریس
بریس یا ارتز یکی از بهترین روشهای درمانی برای اسکولیوز کودکی است. این روش درمانی میتواند از بدتر شدن عارضه جلوگیری کرده و وضعیت انحنا را تا حد زیادی بهبود ببخشد.
3. دارو درمانی
داروهای تجویزی و غیر تجویزی بسیاری میتوانند در تسکین درد این عارضه موثر باشند که ازجمله مهمترین آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ناپروکسن و ایبوپروفن
- مسکنهایی همچون استامینوفن (تیلنول)
- استروئیدهایی همچون مدرول
4. فیزیوتراپی
فیزیوتراپی برای اسکولیوز
درمان کمردرد با فیزیوتراپی یکی از روشهای شناخته شده برای بهبود مشکلات کمر است. فیزیوتراپی یکی از مؤثرترین و غیرتهاجمیترین روشهای درمانی برای اسکولیوز به شمار میرود. هدف اصلی فیزیوتراپی، کمک به بهبود وضعیت بدن، کاهش انحراف ستون فقرات و افزایش انعطافپذیری و قدرت عضلات است. با استفاده از تمرینات خاص و تکنیکهای دستی، فیزیوتراپیستها میتوانند به بیمار کمک کنند تا از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری کند و شرایط بدنی خود را بهبود ببخشد.
برخی از روشهای موثر در فیزیوتراپی شامل موارد زیر میشوند:
تمرینات تقویتی و کششی
یکی از اصلیترین بخشهای فیزیوتراپی برای اسکولیوز، مکانوتراپی و تمرینات تقویتی و کششی است. این تمرینات به بیمار کمک میکنند عضلاتی که در اطراف ستون فقرات قرار دارند را قویتر کنند. عضلات قویتر میتوانند بهتر از ستون فقرات حمایت کنند و جلوی بیشتر شدن انحراف را بگیرند.
علاوه بر این، کشش عضلاتی که در اثر انحراف دچار سفتی و کوتاه شدگی شدهاند، کمک میکند تا وضعیت طبیعی بدن بازیابی شود.
به عنوان مثال بیماران اسکولیوزی میتوانند از تمرینات سادهای مانند خم شدن به سمتهای مختلف، انجام حرکات چرخشی آرام و یا تمرینات با استفاده از توپ فیزیوتراپی بهره ببرند. این تمرینات به بهبود تحرک ستون فقرات و افزایش انعطافپذیری بدن کمک میکنند.
آموزش وضعیت صحیح بدن
یکی دیگر از جنبههای مهم فیزیوتراپی برای اسکولیوز، آموزش وضعیت صحیح بدن است. بسیاری از افرادی که دچار این مشکل هستند، به دلیل انحراف ستون فقرات عادت به نشستن یا ایستادن نادرست دارند. این وضعیتهای نادرست میتواند به مرور زمان باعث تشدید انحراف شود. امکان درمان انحنای کوژپشتی یا قوز کمر نیز با فیزیوتراپی وجود دارد.
فیزیوتراپیستها با آموزش نحوه درست نشستن، ایستادن و حتی راه رفتن به بیماران، به آنها کمک میکنند که فشار کمتری به ستون فقرات وارد کنند و از بدتر شدن شرایط جلوگیری کنند.
استفاده از تکنیکهای تنفسی
در مواردی که انحراف ستون فقرات شدیدتر است و به قفسه سینه فشار میآورد، ممکن است مشکلات تنفسی نیز ایجاد شود. در این موارد، فیزیوتراپیستها از تکنیکهای خاصی برای بهبود تنفس استفاده میکنند.
این تکنیکها شامل تمرینات تنفسی و روشهایی برای افزایش ظرفیت ریهها و بهبود عملکرد آنهاست.
ماساژ و تکنیکهای دستی
ماساژ و تکنیکهای دستی نیز بخشی از فیزیوتراپی برای اسکولیوز است. این تکنیکها به بهبود گردش خون، کاهش درد و آرامش عضلات کمک میکنند. وقتی عضلات اطراف ستون فقرات سفت و دردناک میشوند، ماساژ میتواند باعث کاهش این تنشها و بهبود حرکت شود.
فیزیوتراپی تنها به بعد جسمانی محدود نمیشود. بسیاری از بیمارانی که با اسکولیوز دست و پنجه نرم میکنند، از نظر روانی نیز تحت فشار هستند. ممکن است این افراد به دلیل تغییرات ظاهری یا محدودیتهای حرکتی دچار اعتماد به نفس پایین یا اضطراب شوند.
فیزیوتراپیستها علاوه بر کمک به بهبود وضعیت بدنی، نقش مهمی در ارائه حمایت روانی و ایجاد انگیزه برای ادامه درمان دارند.
درنهایت، هدف فیزیوتراپی این است که به بیمار کمک کند تا با قدرت بیشتری با انحراف ستون فقرات مقابله کند، درد و مشکلات حرکتی کاهش یابد و کیفیت زندگی بهبود پیدا کند.
5. تمرینات حرکتی
تمرینات حرکتی برای بهبود اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات به گونهای طراحی شدهاند که به تقویت عضلات اطراف ستون فقرات، افزایش انعطافپذیری و بهبود وضعیت بدن کمک کنند.
این تمرینات نه تنها میتوانند درد را کاهش دهند، بلکه باعث بهبود تحرک و جلوگیری از پیشرفت انحراف ستون فقرات میشوند. در ادامه، چندین تمرین حرکتی مؤثر برای بهبود اسکولیوز را نام میبریم و تأثیر هر یک را بررسی میکنیم.
کشش گربه و شتر (Cat-Camel Stretch)
حرکت کشش گربه و شتر (Cat-Camel Stretch)
این تمرین کمک میکند تا انعطافپذیری ستون فقرات افزایش یابد و تنشهای عضلانی کاهش پیدا کنند. همچنین به بهبود وضعیت صحیح ستون فقرات و کاهش فشار بر روی آن کمک میکند.
- به حالت چهار دست و پا قرار بگیرید (زانوها زیر لگن و دستها زیر شانهها).
- ابتدا کمر خود را به سمت بالا گرد کرده و سر را به سمت سینه خم کنید (مثل یک گربه که کمرش را قوس داده).
- سپس به آرامی کمر خود را به سمت پایین ببرید و سر را بالا بیاورید (مثل شتر که کمرش خمیده است).
- این حرکت را بهصورت مداوم و آرام انجام دهید.
کشش همسترینگ (Hamstring Stretch)
حرکت کشش همسترینگ (Hamstring Stretch)
کشش همسترینگ به بهبود انعطافپذیری عضلات پشت ران و کمر کمک میکند. این تمرین میتواند باعث کاهش تنش در عضلات پشت بدن شود که در افراد دچار اسکولیوز ممکن است سفت و کوتاه شده باشند.
- روی زمین بنشینید و پاها را دراز کنید.
- به آرامی به سمت پنجههای پا خم شوید و تا جایی که میتوانید دستها را به سمت جلو بکشید.
- در این حالت به مدت 20 تا 30 ثانیه بمانید و سپس به آرامی به حالت اولیه برگردید.
پل زدن (Bridge)
حرکت پل زدن (Bridge)
این تمرین عضلات پایین کمر و باسن را تقویت میکند که نقش حمایتی مهمی برای ستون فقرات دارند. با تقویت این عضلات، ستون فقرات بهتر حفظ میشود و انحراف آن کاهش مییابد.
- به پشت دراز بکشید و زانوها را خم کنید، بهطوریکه کف پاها روی زمین قرار بگیرند.
- به آرامی لگن خود را از زمین بلند کرده و بدن خود را به شکل یک خط مستقیم از شانهها تا زانوها درآورید.
- چند ثانیه در این حالت بمانید و سپس به آرامی لگن را پایین بیاورید.
کشش پهلو (Side Stretch)
حرکت کشش پهلو (Side Stretch)
کشش پهلو به کاهش تنش عضلات کناری بدن کمک میکند. این تمرین بهویژه برای بیمارانی که در یک سمت بدن دچار سفتی عضلانی هستند، مفید است. همچنین باعث افزایش انعطافپذیری و تعادل عضلات اطراف ستون فقرات میشود.
- بهصورت ایستاده بایستید و پاها را به اندازه عرض شانه باز کنید.
- یک دست را به سمت بالا بکشید و بهآرامی بدن خود را به سمت مخالف خم کنید.
- چند ثانیه در این حالت بمانید و سپس به آرامی به حالت اولیه برگردید.
- این تمرین را برای هر دو سمت بدن انجام دهید.
پلانک (Plank)
حرکت پلانک (Plank)
پلانک یک تمرین بسیار مؤثر برای تقویت عضلات مرکزی بدن (شکم، کمر و باسن) است. این عضلات برای حفظ وضعیت صحیح ستون فقرات ضروری هستند. تقویت عضلات مرکزی میتواند به کاهش فشار بر روی ستون فقرات و جلوگیری از پیشرفت اسکولیوز کمک کند.
- به شکم روی زمین بخوابید و بدن خود را به حالت شنا بر روی آرنجها و انگشتان پا نگه دارید.
- بدن را به صورت یک خط مستقیم از سر تا پا نگه دارید و این حالت را به مدت 20 تا 30 ثانیه حفظ کنید.
- به آرامی به حالت اولیه بازگردید و استراحت کنید.
چرخش ستون فقرات (Spinal Twist)
حرکت چرخش ستون فقرات (Spinal Twist)
این حرکت به بهبود انعطافپذیری ستون فقرات و کاهش سفتی عضلات کمک میکند. همچنین باعث افزایش تحرک در مهرههای ستون فقرات و کاهش درد در ناحیه کمر میشود.
- به پشت دراز بکشید و زانوها را خم کنید.
- یکی از زانوها را به سمت سینه بکشید و سپس آن را به سمت مخالف بدن بچرخانید، بهطوریکه زانو روی زمین قرار بگیرد.
- دستها را به دو طرف بدن باز کنید و سر را به سمت مخالف زانو بچرخانید.
- چند ثانیه در این حالت بمانید و سپس به آرامی به حالت اولیه برگردید.
تمرینات تنفسی (Breathing Exercises)
حرکت تمرینات تنفسی (Breathing Exercises)
در اسکولیوزهای شدید که قفسه سینه را تحت تأثیر قرار میدهد، تمرینات تنفسی میتواند به بهبود ظرفیت ریه و عملکرد تنفسی کمک کند. این تمرینات به گسترش قفسه سینه و کاهش فشار بر روی ریهها کمک میکند.
- به صورت صاف بنشینید یا بایستید و دستها را روی قفسه سینه قرار دهید.
- نفس عمیق بکشید و سعی کنید که با هر دم، قفسه سینه را باز کنید.
- این تمرین را چندین بار در روز تکرار کنید.
این تمرینات حرکتی به بهبود وضعیت ستون فقرات، تقویت عضلات و کاهش انحراف کمک میکنند. هر چند که تأثیر این تمرینات بستگی به شدت انحراف و وضعیت بدنی فرد دارد، اما انجام مداوم و صحیح آنها میتواند به کنترل و بهبود اسکولیوز کمک شایانی کند. همچنین بهتر است تحت نظر یک فیزیوتراپیست حرفهای این تمرینات انجام شوند تا از بروز آسیبهای احتمالی جلوگیری شود.
6. شاک ویو درمانی
در روش شاک ویو تراپی یک موج صوتی، انرژی بالایی را به نقاط دارای درد وارد میکند. این انرژی میتواند فرآیند بازسازی و ترمیم استخوان، تاندون و دیگر بافتهای نرم را سرعت ببخشد.
7. تزریق
از دو روش تزریقی زیر میتوان برای درمان انحنای ستون فقرات کمک گرفت:
- تزریق استروئید اپیدورال: در این روش کورتیکواستروئید و داروی بیحسی به فضای اپیدورال ستون فقرات تزریق میشود و کاهش تورم اعصاب نخاعی را به همراه دارد.
- تزریق فاست: فاست یک روش کم تهاجمی است که طی آن، کورتیکواستروئید و داروی بیحسی به داخل مفاصل فاست تزریق میشوند.
8. جراحی
در موارد نادری که فرد دارای این عارضه، سن رشد را پشت سر گذاشته باشد یا از اسکولیوز شدید رنج ببرد، پزشک روش جراحی را پیشنهاد خواهد داد. دو روش رایج جراحی برای درمان این عارضه عبارتند از:
- اتصال مهرهها: در این روش پزشک دو یا چند مهره را به هم وصل میکند تا نتوانند به طور مستقل حرکت کنند. برای این منظور، مواد استخوانی را بین مهرهها میگذارد و به کمک اتصالات فلزی، ستون فقرات را صاف میکند تا مهرهها به هم جوش بخورند.
- قرار دادن میله فلزی: اگر اسکولیوز در سنین پایین به سرعت شروع به پیشرفت و بدتر شدن کند، پزشک از یک یا دو میله برای صاف نگه داشتن ستون فقرات استفاده میکند. طول این میلهها هر 6 ماه یکبار با انجام جراحی افزایش پیدا میکنند تا بتواند به خوبی ستون فقرات را صاف نگه دارد.
سخن پایانی
اسکولیوز تنها شامل انحراف نیست، بلکه میتواند منجر به چرخش و پیچخوردگی ستون فقرات نیز شود. این عارضه در موارد خفیف نیاز به درمان خاصی نخواهد داشت، اما با پیشرفت آن، نیاز به درمان جدی احساس میشود.
در صورتی که اسکولیوز به موقع تشخیص داده شود، امکان برطرف شدن کامل آن وجود دارد. به همین دلیل نشانهها و علائم این بیماری را در کودک خود مشاهده کردید، توصیه میشود هر چه سریعتر به یک ارتوپد مراجعه کنید.
